Η αμεσότητα της πείνας

Αθήνα, Μεγάλος Λιμός 1941

‘Ο άνθρωπος είναι τόσο πρόστυχος, που όλα τα συνηθίζει στο τέλος’, γράφει ο Ντοστογιέφσκι στο Έγκλημα και τιμωρία. Με βάση την παραπάνω φράση μπορεί να αναρωτηθεί κανείς αν η προστυχιά είναι εγγενές χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Είναι ο άνθρωπος εν γένει χυδαίος, ανήθικος και ποταπός; Και πως σχετίζονται αυτά τα χαρακτηριστικά με τη δύναμη της συνήθειας; Ο άνθρωπος συνηθίζει κάθε καινούρια κατάσταση επειδή είναι ποταπός, ανήθικος, δηλαδή πρόστυχος; Με αυτό το τελευταίο ερώτημα θα προσπαθήσουμε να ασχοληθούμε για να αναδείξουμε την ιδεολογική προστυχιά των ταξικών κοινωνιών που εγκλωβίζει τα κατώτερα και πολυπληθέστερα στρώματα της κοινωνίας στην αμεσότητα της κατάστασής τους, και στην οποία το προλεταριάτο έρχεται να αντιπαραθέσει τον καθαρό δρόμο της ανατροπής -καθαρό όχι με την έννοια της μη βίας ή της μη καταπόνησης σωματικής και ψυχικής, αλλά με την έννοια της καθαρότητας της στόχευσης και της σκέψης, της ξεκάθαρης σύλληψης της πραγματικότητας στην κίνησή της και της θέσης του ανθρώπου σε αυτήν.

Ο Ντοστογιέφσκι, λοιπόν, αναφέρεται στην χυδαιότητα και ανηθικότητα των ηρώων των μυθιστορημάτων του, ηρώων από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα της τσαρικής κοινωνίας, μια γενιά πριν από την ένδοξη γενιά της Οκτωβριανής Επανάστασης. Αυτή η προστυχιά όμως δεν είναι εγγενής στα στρώματα αυτά. Εξίσου πρόστυχοι είναι στα έργα του Ντοστογιέφσκι και οι εκπρόσωποι των ανώτερων τάξεων. Όλη η τσαρική κοινωνία συνηθίζει να ζει μέσα στην ανηθικότητα και τη χυδαιότητα, και δεν μπορεί να βρει διέξοδο από τα αδιέξοδά της.

Όμως, δεν είναι αυτή η πρόστυχη κοινωνία μια κοινωνία όπου οι συνήθειές της διαμορφώνονται από την κυρίαρχη ιδεολογία, την ιδεολογία της κυρίαρχης τάξης; Δεν είναι αυτή η προστυχιά μια ιδεολογική προστυχιά η οποία παρουσιάζει στον άνθρωπο διαστρεβλωμένη τη σχέση του με το περιβάλλον; Που παρουσιάζει το περιβάλλον αποκομμένο και αποξενωμένο από τον άνθρωπο, τον εργάτη αποκομμένο από το προϊόν της εργασίας του, παραδομένο στην μοιρολατρία, την αποδοχή και τη συνήθεια της αθλιότητας. Αυτή η ιδεολογική προστυχιά είναι ο κατακερματισμός της πραγματικότητας, η αποκοπή των φαινομένων από τις γενεσιουργές αιτίες των προβλημάτων. Και η ιδεολογική αυτή προστυχιά είναι χαρακτηριστική όχι μόνο της τσαρική Ρωσίας αλλά και της αστικής κοινωνίας την περίοδο του ιμπεριαλισμού, του σάπιου καπιταλισμού.

Στην ιδεολογική αυτή προστυχιά η εργατική τάξη και η πρωτοπορία της, οι κομμουνιστές, έρχονται να αντιπαρατάξουν την σύλληψη της πραγματικότητας στην κίνησή της, και την θέση του ανθρώπου στην διαλεκτική ενότητα με το περιβάλλον του.

Το ξεπέρασμα από την εργατική τάξη της αμεσότητας της εμπειρίας και των εμπειρικών γεγονότων, της άμεσης εμπειρικής διαπίστωσης ότι η εργατική της δύναμη είναι και αυτή ένα εμπόρευμα και όχι η κινητήριος δύναμη της κοινωνίας, καθίσταται δυνατό λόγω της συγκεκριμένης θέσης της εργατικής τάξης στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Η κοινωνικοποίηση της παραγωγής καθιστά δυνατή για πρώτη φορά στην ιστορία την συνειδητοποίηση της αλληλοσύνδεσης των κοινωνικών φαινομένων και την σύλληψη της κίνησης της ιστορίας και της κοινωνίας από το πιο ενεργό και δυναμικό κομμάτι της. Η θέση της εργατικής τάξης ως δημιουργού της ίδιας της πραγματικότητας αντανακλάται στην ικανότητα αντίληψης της διαλεκτικής ολότητας, της διαλεκτικής ενότητας και αλληλοσύνδεσης των φαινομένων.

Για αυτό και ο κομμουνιστής δε μένει στην αμεσότητα της κρίσης (οικονομικής ή ‘ανθρωπιστικής’) στην αναζήτηση των αιτιών της κατάστασής του. Ο κομμουνιστής δεν αποκόβει την οικονομική κρίση από τις εγγενείς αντιφάσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής όπως δεν αποκόπτει τον φασισμό ως φαινόμενο από τον ιμπεριαλισμό, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού. Ο κομμουνιστής δε θα σου δώσει απλά ένα πιάτο φαγητό αλλά θα σου εξηγήσει τον λόγο για τον οποίο πεθαίνεις της πείνας ενώ άλλοι τρώνε με χρυσά κουτάλια. Γι αυτό και το ΕΑΜ έσωσε από την πείνα αλλά θα έσωζε και από την σκλαβιά. Το άμεσο αίτημα δεν ήταν αποκομμένο από το στρατηγικό στόχο. 

Ο κομμουνιστής βλέπει την ολότητα ιστορικά και διαλεκτικά και κατανοεί την κρίση ως εγγενές χαρακτηριστικό του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Η εργατική τάξη άλλωστε έχει νιώσει στο πετσί της την εκμετάλλευση και σε περιόδους ανάπτυξης και σε περιόδους ύφεσης. Γι αυτό και δε μένει στην αμεσότητα της ανάκαμψης, στη βάση ενός άλλου μίγματος διαχείρισης, στις διακηρύξεις του πολιτικού προσωπικού της αστικής τάξης. Δεν μπαίνει στη φάκα σα τα ποντίκια. Γιατί ξέρει πως όσο τα μονοπώλια έχουν στην ιδιοκτησία τους τα μέσα παραγωγής ο χαρακτήρας της όποιας ανάπτυξης θα είναι αντιλαϊκός.

Αυτή τη γνώση πρέπει να μεταλαμπαδεύσει ο κομμουνιστής. Το πέρασμα από την αμεσότητα της εμπειρίας στην ταξική συνείδηση, συνείδηση της ολότητας της κίνησης της ταξικής πάλης, είναι μια ατέρμονη και σύνθετη διαδικασία η αναπαραγωγή της οποίας αποτελεί χρέος των κομμουνιστών. Μία από τις σημαντικές εκφάνσεις αυτής της διαδικασίας είναι και το καθήκον των κομμουνιστών να πλαισιώνουν την οικονομική ταξική πάλη, την πάλη για τα καθημερινά αιτήματα, με το στρατηγικό στόχο ανατροπής της δικτατορίας της αστική τάξης. Ο οικονομικός αγώνας πρέπει να μην είναι αποκομμένος αλλά να καθορίζεται από τον πολιτικό.

Όμως, ο διαλεκτικός υλισμός, η μαρξιστική-λενινιστική θεωρία που στόχος της είναι να εκφράσει και να συλλάβει από την αντικειμενική θέση της εργατικής τάξης την κίνηση της πραγματικότητας, χλευάζεται από τους αστούς, σοσιαλδημοκράτες και οπορτουνιστές ως ξύλινη γλώσσα. Απαξιώνεται στην πρόστυχη ιστορία του μικρού Γιαννάκη ή στην αποπροσανατολιστική ρητορική περί ανθρωπιστικής κρίσης -πρόστυχη γιατί κοροϊδεύει τον εργάτη με χυδαιότητα.

Ο Λούκατς σχεδόν εκατό χρόνια πριν έγραφε πως ο κίνδυνος στον οποίο η εργατική τάξη είναι εκτεθειμένη από την εμφάνισή της στο ιστορικό προσκήνιο είναι να μείνει εγκλωβισμένη στην αμεσότητα της εμπειρίας, να μην μπορέσει να δει πέρα από αυτή την αμεσότητα, τις πραγματικές αιτίες των δεσμών της. Αυτός ο κίνδυνος έχει πολιτική υπόσταση. Θεσμικά εκπροσωπείται από τη σοσιαλδημοκρατία, που εδώ και πάνω από έναν αιώνα έχει το στόχο να αποπροσανατολίζει και να εγκλωβίζει την εργατική τάξη στην αμεσότητα της ύπαρξής της, όπου είναι ένα απλό εργαλείο χρήσης των αστών, κρύβοντας το μοναδικό δρόμο απελευθέρωσης όχι μόνο της εργατικής τάξης αλλά και της υπόλοιπης κοινωνίας, το δρόμο της ολικής ρήξης και ανατροπής της ταξικής δικτατορίας των μονοπωλίων.

Ο Λούκατς τρώγεται; Ας φάμε λοιπόν και ας ψηφίσουμε ΣΥΡΙΖΑ. Στις 25 δεν ψηφίσαμε; Ακόμα φεύγουν. Αυτοί που έρχονται όμως θα μας φάνε ζωντανούς.